Choroby układu oddechowego stanowią istotną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie, z których jedną z najczęściej występujących jest przewlekła obturacyjna choroba płuc. Cierpi na nią niemal 65 milionów ludzi na całym świecie, z czego co roku umiera z jej powodu 3 miliony osób. Z tych względów, jak podaje WHO, w najbliższej przyszłości POChP może stanowi trzecią co do częstości przyczynę zgonów na świecie.
POChP charakteryzuje się utrzymującymi się objawami ze strony układu oddechowego z ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, spowodowanym przez nieprawidłowości w drogach oddechowych i przestrzeni pęcherzykowej.
Do charakterystycznych objawów POChP możemy zaliczyć:
- trudności z oddychaniem,
- kaszel produktywny,
- ogólne osłabienie,
- świsty oddechowe,
- duszność wysiłkową, a następnie spoczynkową,
- częste infekcje dróg oddechowych,
- utratę masy ciała,
- bóle w okolicy klatki piersiowej,
- obrzęki podudzi.
Objawy w trakcie choroby mogą się zaostrzać lub łagodnieć. POChP zwykle rozpoczyna się stanem zapalnym, potem następuje bliznowacenie i włóknienie, co prowadzi do utraty funkcjonalności płuc, a to z kolei do wystąpienia nadciśnienia płucnego skutkującego wystąpieniem przewlekłego serca płucnego. POChP zwiększa też ryzyko wystąpienia raka płuc i innych chorób przewlekłych. Proces inicjujący POChP spowodowany jest najczęściej przez narażenie na dym papierosowy, ekspozycję na czynniki środowiskowe, np. pyły lub substancje chemiczne, szkodliwe cząstki lub gazy. Nie bez znaczenia jest też predyspozycja genetyczna jednostki oraz wcześniactwo. Aktualnie POChP można skutecznie leczyć i zapobiegać jego wystąpieniu. Poprzez redukcję czynników ryzyka wystąpienia POChP oraz prawidłowe dobranie środków terapeutycznych większość ludzi uzyskuje dobrą kontrolę choroby i wysoką jakość życia. POChP może się rozwinąć u około 40–50% osób palących przez całe życie. U osób, które nigdy nie paliły, problem ten dotyczy 10%. Co więcej około 50% światowej populacji narażona jest w pomieszczeniach na zanieczyszczenia powietrza, które pochodzą z pieców opalanych drewnem. Niestety, mimo ogromnych nakładów finansowych wielu państwom dotychczas nie udało się w wystarczającym stopniu zredukować globalnego narażenia na substancje zaangażowane w progresję POChP.
Bez wątpienia główną przyczyną rozwoju POChP w krajach rozwiniętych jest palenie tytoniu. Chociaż tylko u części wieloletnich palaczy rozwija się pełnoobjawowe POChP, u większości z nich rozwija się przewlekły kaszel lub pojawiają odchylenia w badaniach spirometrycznych. Innym istotnym problemem jest także niedodiagnozowanie pewnej populacji palaczy tytoniu.
Mechanizm uszkodzenia dróg oddechowych:
Powietrze z zanieczyszczeniami przemieszcza się w kierunku płuc tchawicą, a następnie w głąb płuc dwoma oskrzelami. Wewnątrz płuc oskrzela dzielą się wielokrotnie, tworząc drzewiaste struktury zbudowane z oskrzelików zakończonych pęcherzykami płucnymi.
Pęcherzyki płucne mają bardzo cienką ścianę pokrytą licznymi małymi naczyniami krwionośnymi zwanymi kapilarami. Tlen z wdychanego powietrza przechodzi przez ścianę pęcherzyków do kapilar, a następnie do krwioobiegu. Jednocześnie dwutlenek węgla przechodzi z kapilar do powietrza pęcherzykowego i jako produkt metabolizmu jest wydychany. Wraz z powietrzem do pęcherzyków płucnych docierają znajdujące się w nim zanieczyszczenia, powodując uszkadzanie tkanki płucnej.
Proces oddychania zależy od naturalnej elastyczności oskrzeli i pęcherzyków płucnych, których sprężystoś
umożliwia usuwanie powietrza z ich światła. W POChP obserwuje się przede wszystkim utratę elastyczności płuc, co uniemożliwia całkowite usunięcie z pęcherzyków płucnych powietrza, które zostaje niejako w nich uwięzione w trakcie wydechu.
Główne przyczyny rozwoju obturacji dróg oddechowych to:
- Rozedma płuc – polegająca na zniszczeniu składowych miąższu płucnego i upośledzeniu wymiany gazowej. Zaawansowanie rozedmy koreluje z nasileniem niewydolności oddechowej mierzonym zawartością tlenu we krwi. Ponadto rozedma powoduje zapadanie się pęcherzyków podczas wydechu wywołane destrukcją kruchych ścian pęcherzyków płucnych oraz włókien elastycznych. Prowadzi to do zjawiska „pułapki powietrznej” – chory wdycha więcej powietrza, niż jest w stanie wypuścić z płuc, co powoduje ich rozdęcie. W konsekwencji rozedma może prowadzić do nadciśnienia płucnego. Wyróżniamy rozedmę środka zrazika, w której dochodzi do zniszczenia oskrzelików oddechowych (postać najczęściej stwierdzana u palaczy tytoniu), oraz rozedmę całego zrazika, która zwykle dotyka osoby z chorobą genetyczną - niedoborem α1-antytrypsyny. U tych chorych dochodzi do zniszczenia zarówno oskrzelików oddechowych, jak i woreczków pęcherzykowych oraz pęcherzyków. Rozległe zniszczenia wszystkich części składowych płuca prowadzą do powstania dużych pęcherzy rozedmowych.
- Przewlekłe zapalenie oskrzeli – polegające na zapalnym zwężeniu oskrzeli w wyniku lokalnego obrzęku prowadzącego do produkcji zwiększonej ilości gęstej wydzieliny. Z czasem morze dojść do zaczopowania dróg oddechowych i rozwoju przewlekłego kaszlu. Nadmierna produkcja wydzieliny jest również przyczyną wtórnych nadkażeń bakteryjnych, prowadzących niejednokrotnie do zaostrzeń POChP.
Czynniki ryzyka wystąpienia POChP:
- Ekspozycja na dym tytoniowy – najsilniejszy czynnik ryzyka. Istnieje korelacja ilości lat palenia papierosów z ryzykiem wystąpienia POChP. Tak czynni, jak i bierni palacze są w grupie ryzyka.
- Astma – chorzy na przewlekłą chorobę związaną ze stanami zapalnymi oskrzeli są w grupie ryzyka rozwinięcia się POChP. Szczególnie chorzy na astmę palący papierosy mają bardzo wysokie ryzyko rozwinięcia się tej choroby.
- Ekspozycja zawodowa i środowiskowa na pyły i chemikalia – długoczasowa ekspozycja na opary chemiczne, produkty spalania paliw oraz inne substancje drażniące śluzówkę dróg oddechowych powoduje jej podrażnienie i rozwijanie się stanu zapalnego.
- Predyspozycje genetyczne – jednym z defektów genetycznych, którego powiązanie z rozwojem POChP zostało najlepiej udowodnione, jest niedobór α1-antytrypsyny.
Piśmiennictwo:
1. Antczak A, Tworek D. Rekomendacje diagnostyki i leczenia POChP. Poznań 2019; ISBN: 978-83-7988-302-8.
2. Antczak A, et al. Pulmonologia. Warszawa 2010.
3. Szczeklik A, Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019, wyd.10; ISBN: 978-83-7430-591-4.
4. Bolton CE, Bevan-Smith EF, Blakey JD, et al. British Thoracic Society guideline on pulmonary rehabilitation in adults. Thorax 2013: 68; ii1–ii30.
5. An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Statement: Key Concepts and Advances in Pulmonary Rehabilitation. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2013: 188; 13–64.