Przebieg naturalny POChP zależy od wielu czynników. Najistotniejszym z nich jest wiek, w którym czynność płuc stała się u pacjenta na tyle upośledzona, że można było rozpoznać POChP na podstawie kryteriów określonych dla rozpoznania choroby. Im młodsza osoba, u której choroba została zdiagnozowana, tym prawdopodobieństwo, że dojdzie do zaawansowanej postaci POChP, jest większe. Do innych czynników wikłających przebieg naturalny choroby należą występujące u pacjenta czynniki ryzyka, takie jak: ekspozycja na dym tytoniowy, współwystępująca astma, ekspozycja na wziewne substancje drażniące oskrzela, niedobór α1-antytrypsyny, a także inne stany chorobowe, np. przewlekłe schorzenia kardiologiczne. U pacjentów z tymi czynnikami tempo pogarszania się czynności płuc jest znacznie przyśpieszone. Nie bez znaczenia jest także wyjściowa czynność płuc.
Podstawą do rozpoznania POChP jest wykonanie badania spirometrycznego i dokonanie oceny wartości wskaźnika FEV1/FVC. Wskazaniem do wykonania spirometrii jest przede wszystkim występowanie u pacjenta przewlekłego kaszlu, duszności, przewlekłego odkrztuszania plwociny lub narażenia na wpływ palenia tytoniu czy innych substancji drażniących drogi oddechowe.
W trakcie wykonywania badania spirometrycznego kluczowa jest dobra współpraca pomiędzy pacjentem a osobą nadzorującą. Spirometrię wykonuje się w pozycji siedzącej, usta obejmują szczelnie ustnik, a na nos zakłada się specjalny klips.
Spirometria podstawowa składa się z dwóch etapów: najpierw pacjent wykonuje kilka spokojnych oddechów, następnie nabiera powietrza bardzo głęboko i gwałtownie je wydmuchuje. Optymalnie wydech powinien trwać co najmniej 6 sekund. Manewr wykonuje się kilkukrotnie, a uzyskane wyniki powinny być do siebie zbliżone. W spirometrii oznaczamy następujące parametry:
VC – pojemność życiowa
FEV1 – natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa
FEV1/VC – stosunek procentowy natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej do pojemności życiowej
FVC – natężona pojemność życiowa
IC – pojemność wdechowa
TV – objętość oddechowa
ERV – wydechowa objętość zapasowa
IRV – wdechowa objętość zapasowa
Kluczowe jest wykonanie badania spirometrii o dobrej jakości. Konieczna jest regularna kalibracja spirometru i szkolenie osoby wykonującej badanie. Spirometrię po podaniu leku rozkurczającego oskrzela powinno się wykonać 10–15 minut po inhalacji przez pacjenta 400 µg krótko działającego ß2-mimetyku lub 30–45 minut po inhalacji 160 µg krótko działającego leku przeciwcholinergicznego (lub obu leków naraz). Pauza między wdechem i wydechem powinna być krótsza niż 1 sekunda, a natężony wydech powinien trwać do osiągnięcia plateau – u chorych ze znaczną obturacją oskrzeli może trwać nawet 15 sekund. Wartości FEV1 i FVC w 3 pomiarach (z których wybrano najlepszy) nie powinny się różnić o więcej niż 5% i 150 ml.
POChP rozpoznaje się, gdy iloraz FEV1/FVC wynosi < 0,7 (w badaniu spirometrycznym po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela). Na podstawie badania spirometrycznego ocenia się również ciężkość obturacji. Wykorzystuje się do tego wskaźnik FEV1. I tak:
1. FEV1 > 79% to obturacja lekka,
2. FEV1 > 49 i < 80% to obturacja umiarkowana,
3. FEV1 > 29 i < 50% to obturacja ciężka,
4. FEV1 < 30% to obturacja bardzo ciężka.
Do oceny stopnia ciężkości POChP poza oceną ciężkości obturacji wykorzystuje się skalę do oceny obecności i nasilenia objawów, ocenia się ilość zaostrzeń, a także obecność i nasilenie chorób współistniejących.
W zależności od wyjściowej czynności płuc i tempa jej pogarszania przebieg POChP może mieć różne scenariusze. Jednym z nich jest stan, w którym mimo nieprawidłowego wyniku spirometrii objawy choroby nie są nasilone. Związane jest to z występowaniem dużych rezerw biologicznych u pacjenta. Innym scenariuszem jest stopniowe upośledzanie czynności płuc doprowadzające do rozwoju objawów POChP (duszności i kaszlu), jednak mimo to chorzy z takim przebiegiem choroby są w stanie prowadzić aktywne życie. Najmniej optymistycznym scenariuszem jest nasilanie się z biegiem lat choroby do takiego stopnia, że z powodu stałej duszności prowadzenie normalnego trybu życia staje się niemożliwe, co ostatecznie prowadzi do przedwczesnego zgonu.
Niestety, u większości chorych pojawiają się okresowo zaostrzenia choroby, a ich liczba ma ogromny wpływ na przyspieszenie tempa rozwoju POChP i pogorszenie się stanu zdrowia chorych. U osób z zaawansowaną chorobą zaostrzenia mogą być nawet przyczyną zgonu. Zaostrzenia mogą wystąpić w różnych stadiach zaawansowania POChP, ale znacznie częściej pojawiają się u chorych na ciężką i bardzo ciężką POChP. Zwykle zaostrzenia wiążą się z hospitalizacją chorego.
Niezwykle istotnym faktem jest to, że zaprzestanie palenia jest najskuteczniejszą metodą leczenia i zapobiegania POChP. Hamuje tempo uszkadzania płuc i spowalnia progresję choroby. Jeśli rzucenie palenia następuje w momencie, gdy czynność płuc jest prawidłowa, możliwe jest znaczne zredukowanie ryzyka wystąpienia POChP w przyszłości.
Piśmiennictwo:
1. Antczak A, Tworek D. Rekomendacje diagnostyki i leczenia POChP. Poznań 2019; ISBN: 978-83-7988-302-8.
2. Antczak A, et al. Pulmonologia. Warszawa 2010.
3. Szczeklik A, Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019, wyd.10; ISBN: 978-83-7430-591-4.
4. Bolton CE, Bevan-Smith EF, Blakey JD, et al. British Thoracic Society guideline on pulmonary rehabilitation in adults. Thorax 2013: 68; ii1–ii30.
5. An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Statement: Key Concepts and Advances in Pulmonary Rehabilitation. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2013: 188; 13–64.