Zaostrzenie POChP definiujemy jako nagłe nasilenie się objawów ze strony układu oddechowego w trakcie trwania choroby, w szczególności: duszności, kaszlu i odksztuszania plwociny, które wymaga dodatkowego leczenia i niejednokrotnie jest przyczyną hospitalizacji chorego. Najczęściej zaostrzenia powodowane są przez zakażenia układu oddechowego, co związane jest z występowaniem dużej ilości wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Zaostrzenie POChP trwa zwykle do 10 dni, jednak nasilenie objawów może utrzymywać się znacznie dłużej i wikłać przebieg choroby, pogarszając rokowanie.
W zależności od stopnia nasilenia objawów zaostrzenie POChP może być lekkie, umiarkowane lub ciężkie. W lekkim zwykle wystarcza zastosowanie krótko działających leków rozkurczających oskrzela, w umiarkowanym konieczne jest już zastosowanie antybiotykoterapii i steroidoterapii doustnej, ciężkie zaostrzenie zawsze wiąże się z koniecznością kontaktu ze służbą zdrowia w ramach hospitalizacji lub pomocy doraźnej.
W cięższych przypadkach może się rozwinąć niewydolność oddechowa. Częstość oddechów zwiększa się wtedy do > 30/minutę, konieczne staje się zmobilizowanie przez pacjenta dodatkowych mięśni oddechowych, nasila się hipoksja i zwiększa się ciśnienie parcjalne CO2.
Hospitalizacja w przypadku zaostrzenia POChP jest wskazana w przypadku:
- znacznego nasilenia objawów (nagłe nasilenie duszności spoczynkowej, znaczne przyspieszenie częstości oddychania, zmniejszenie SpO2, senność),
- wystąpienia ostrej niewydolności oddechowej,
- pojawienia się nowych, dotychczas niewystępujących objawów, np. sinicy, obrzęków obwodowych,
- braku poprawy po wstępnym leczeniu
- nasilenia się niewydolności serca, wystąpienia zaburzeń rytmu serca,
- występowania problemów natury socjalnej, jak brak właściwej opieki w domu (zaostrzenie POChP znacznie ogranicza sprawność chorego).
Pilny kontakt z lekarzem jest konieczny w przypadku wystąpienia nasilonej duszności utrudniającej mówienie z uczuciem senności i zawrotami głowy, a także kaszlu nie odpowiadających na doraźne stosowanie leków rozkurczających oskrzela (ß-mimetyku lub leku przeciwcholinergicznego). Także gorączka z odksztuszaniem zwiększonej ilości żółtej lub zielonkawej plwociny powinna skłonić chorego na POChP do kontaktu z lekarzem.
Do najczęstszych przyczyn zaostrzeń POChP należą zakażenia dróg oddechowych. Zarówno zakażenia wirusowe (np. grypa, przeziębienie) jak i bakteryjne mogą się okazać szczególnie niebezpieczne u chorych na POChP. Infekcja dróg oddechowych niejednokrotnie obejmuje również miąższ płucny prowadząc do zapalenia płuc. Zajęcie przez infekcję miąższu płuca dodatkowo nasila niewydolność oddechową.
Istotną przyczyną zaostrzeń POChP są zanieczyszczenia środowiskowe. Zanieczyszczenie powietrza pyłami siarki, tlenku azotu istotnie pogarszają jakość życia chorych na POChP. W dni o dużym stężeniu zanieczyszczeń chorzy miewają nasilony kaszel i duszność.
Niestety, niektóre leki stosowane na inne choroby współtowarzyszące POChP także mogą być przyczyną pogarszania się stanu chorego. Zdecydowanie przeciwwskazane są leki uspokajające i nasenne, w szczególności benzodiazepiny ponieważ zmniejszają one napęd oddechowy i u chorych na zaawansowaną POChP mogą prowadzić do ciężkiej niewydolności oddechowej. Do leków, które mogą działać szkodliwie u chorych na POChP zaliczamy także ß-blokery (stosowane u chorych na nadciśnienie i chorobę niedokrwienną serca), szczególnie ich nieselektywne odmiany. W POChP należy również uważać na leki rozluźniające mięśnie. Mogą one wpływać hamująco na aktywność mięśni oddechowych, zwiększając również ryzyko niewydolności oddechowej.
Zaostrzenia POChP mogą również powodować stany chorobowe współistniejące z POChP lub będące konsekwencją zmian patofizjologicznych zachodzących w trakcie choroby. Szczególnie niebezpieczna może się okazać dla chorego na POChP zatorowość płucna związana z przewlekłym unieruchomieniem chorego. Także odma opłucnowa spowodowana pęknięciem pęcherza rozedmowego zlokalizowanego blisko powierzchni płuca może mieć poważny przebieg. Odma opłucnowa powoduje nasilenie duszności. W leczeniu dużej odmy konieczne jest wprowadzenie drenu przez ścianę klatki piersiowej do opłucnej i pozostawienie go zwykle przez kilka dni, co wiąże się z hospitalizacją.
Jak unikać zaostrzeń?
Po pierwsze zniwelować narażenie na dym tytoniowy. Rzucić palenie lub unikać przebywania w środowisku osób palących papierosy. Po drugie wykazywać aktywność ruchową regularnie ćwicząc. Zawsze trzeba pamiętać o regularnym stosowaniu leków zgodnie z zaleceniami lekarza. Starać się unikać zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego śledząc komunikaty o jakości powietrza, a także dbać o dobrą wentylację pomieszczeń w których używa się gazu. Ponadto warto regularnie chodzić do kontroli do lekarza prowadzącego (zwykle co 3-6 miesięcy) i zdrowo się odżywiać.
Piśmiennictwo:
1. Antczak A, Tworek D. Rekomendacje diagnostyki i leczenia POChP. Poznań 2019; ISBN: 978-83-7988-302-8.
2. Antczak A, et al. Pulmonologia. Warszawa 2010.
3. Szczeklik A, Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019, wyd.10; ISBN: 978-83-7430-591-4.
4. Bolton CE, Bevan-Smith EF, Blakey JD, et al. British Thoracic Society guideline on pulmonary rehabilitation in adults. Thorax 2013: 68; ii1–ii30.
5. An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Statement: Key Concepts and Advances in Pulmonary Rehabilitation. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2013: 188; 13–64.