Oprócz postępowania farmakologicznego w procesie leczenia POChP niezwykle istotną rolę odgrywa postępowanie niefarmakologiczne. W postępowaniu niefarmakologicznym najważniejsze jest zaprzestanie palenia tytoniu. Porzucenie nałogu wpływa korzystnie na przebieg choroby i spowalnia pogarszanie się czynności płuc. W sytuacjach trudnych, jako pomoc w zawalczeniu nałogu, możliwa jest dodatkowa farmakoterapia (bupropion, wareniklina, nortryptylina) i leczenie substytucyjne nikotyną, jednak nie należy stosować w tym celu e-papierosów, ponieważ ich skuteczność i bezpieczeństwo nie zostały potwierdzone, a olejki do e-papierosów nie są standaryzowane. Poza zaprzestaniem palenia tytoniu niezwykle istotne jest także zlikwidowanie, w miarę możliwości, narażenia zawodowego na wziewne substancje drażniące drogi oddechowe, jak również zminimalizowanie narażenia na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Innym ważnym elementem postępowania niefarmakologicznego jest zwiększenie aktywności fizycznej dostosowanej do stanu klinicznego chorego, w celu poprawy wydolności fizycznej, jakości życia i zwiększenia rezerw biologicznych. Nie bez znaczenia w procesie terapeutycznym jest szczepienie przeciwko grypie oraz pneumokokom. Szczepienie zmniejsza ryzyko zarówno zapalenia płuc, jak i zaostrzenia POChP.
W związku z nasilającą się niewydolnością oddechową w trakcie naturalnego przebiegu choroby może okazać się konieczne stosowanie przewlekle tlenoterapii oraz terapii NIV. Tlenoterapia przewlekła jest wskazana u chorych z PaO2 ≤ 55 mm Hg lub SpO2 ≤ 88%, z hiperkapnią lub bez niej, a także u chorych z PaO2 56–60 mm Hg lub SpO2 ≈ 88%, jeśli występują objawy nadciśnienia płucnego, obrzęki obwodowe wskazujące na zastoinową niewydolność serca lub czerwienica (hematokryt > 55%). Wartość docelowa SpO2 wynosi ≥ 90%. Wentylacja nieinwazyjna (NIV) jest rozważana u wybranych chorych z bardzo ciężką obturacją i nasiloną hiperkapnią w ciągu dnia utrzymującą się pomimo optymalnej farmakoterapii. U chorych ze współistniejącym obturacyjnym bezdechem sennym wspomaganie wentylacji stałym dodatnim ciśnieniem w drogach oddechowych (CPAP) jest leczeniem z wyboru.
Możliwą terapią w POChP jest przeszczepienie płuc u starannie wybranych chorych. Co prawda przeszczep poprawia wydolność wysiłkową, ale bez wydłużenia przeżycia.
Jedną z niezwykle istotnych niefarmakologicznych form pomocy chorym na POChP jest rehabilitacja oddechowa. Zmniejsza nasilenie objawów podmiotowych, poprawia jakość życia oraz zdolność chorego do radzenia sobie z czynnościami dnia codziennego. Jest zalecana u chorych przede wszystkim z dużym nasileniem objawów lub dużym ryzykiem zaostrzeń POChP (grupy B, C i D).
Do najczęściej zalecanych ćwiczeń oddechowych zaliczamy oddychanie przez zwężone, „zasznurowane” usta, oddychanie przeponowe, oddychanie z oporowanym wydechem. Nie bez znaczenia są również ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha oraz rąk.
W POChP bardzo ważne jest również ćwiczenie sposobu kaszlu. Umożliwia ono odkrztuszanie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych. Odkrztuszenie wydzieliny poprawia oddychanie, ułatwia nabranie większej ilości powietrza do płuc oraz zwiększa ilość leku odkładającą się w płucach podczas inhalacji.
Korzyści, jakie wynikają z zastosowania rehabilitacji u chorych na POChP, to przede wszystkim:
- poprawa wydolności wysiłkowej,
- zmniejszenie uczucia duszności,
- poprawa jakości życia,
- zmniejszenie częstości hospitalizacji oraz liczby dni spędzonych w szpitalu,
- zmniejszenie lęku i depresji związanych z chorobą,
- zwiększenie sprawności kończyn górnych poprzez trening siłowy i wytrzymałościowy,
- poprawa rokowania w chorobie,
- ułatwienie powrotu do zdrowia po hospitalizacji z powodu zaostrzenia choroby,
- zwiększenie skuteczności długo działających leków rozszerzających oskrzela.
Trzeba jednak pamiętać o kilku ważnych zasadach podczas trwania rehabilitacji. Trening mięśni powinien odbywać się w okresie stabilizacji choroby, gdzie nie ma zaostrzenia. Różne rodzaje ćwiczeń fizycznych powinny być dostosowane do sprawności chorego i stopnia zaawansowania choroby. Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, nawet kilka razy dziennie. W ustalaniu grafiku ćwiczeń powinien brać udział fizjoterapeuta.
Piśmiennictwo:
1. Antczak A, Tworek D. Rekomendacje diagnostyki i leczenia POChP. Poznań 2019; ISBN: 978-83-7988-302-8.
2. Antczak A, et al. Pulmonologia. Warszawa 2010.
3. Szczeklik A, Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019, wyd.10; ISBN: 978-83-7430-591-4.
4. Bolton CE, Bevan-Smith EF, Blakey JD, et al. British Thoracic Society guideline on pulmonary rehabilitation in adults. Thorax 2013: 68; ii1–ii30.
5. An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Statement: Key Concepts and Advances in Pulmonary Rehabilitation. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2013: 188; 13–64.