Zaprzestanie palenia jest procesem żmudnym i skomplikowanym. Większość osób uzależnionych podejmuje wiele prób rozstania się z nałogiem, zanim ostatecznie to nastąpi. Każdy palący powinien zaakceptować fakt, że powrót do palenia podczas leczenia jest kolejnym etapem w walce o zerwanie z nałogiem a nie ostateczną porażką. U osób silnie uzależnionych obserwujemy nawet do 30 prób porzucenia nałogu przed ostatecznym sukcesem. W Polsce dostępne są wszystkie metody leczenia uzależnienia od leków po wsparcie psychologiczne. Świadomość dotycząca możliwości leczenia w naszym społeczeństwie wydaję się jednak być na niskim poziomie.
Zasady leczenia uzależnienia.
Nikotynizm jest chorobą przewlekłą. Pacjenci podczas leczenia powinni być monitorowani i często motywowani do porzucenia nałogu.
Wg. zalecanych wytycznych w lecznictwie pozaszpitalnym u pacjentów palących należ zastosować zasadę „5 kroków”:
- PYTAJ - przeprowadź wywiad na temat stosowania produktów tytoniowych.
- PRZEPROWADŹ OCENĘ – stopnia uzależnienia od tytoniu.
- PORADŹ – zaprzestanie palenia, koncentrując się bardziej na osobistych korzyściach dla chorego niż na negatywnych skutkach zdrowotnych palenia
- POMÓŻ – wybrać najlepszą terapię antynikotynową – farmakoterapię/terapię behawioralną.
- PLANUJ – monitorowanie leczenia.
Ocena stopnia uzależnienia.
Aktualnie proponuje się prostą metodę oceny poprzez zadanie dwóch pytań - składających się na Indeks Ciężkości Palenia (HSI – Heaviness of Smoking Index).
Wykazano, że ten krótki kwestionariusz ma podobną lub lepszą skuteczność oceny pacjenta niż na przykład kwestionariusz Fagerstróma.
Rycina 1. Wskaźnik Intensywności Palenia (0-2 – małe uzależnienie, 3-4 – uzależnienie średniego stopnia, ≥5 – dużego stopnia uzależnienie)
Inne czynniki wskazujące na silne uzależnienie od nikotyny to:
- wczesny początek nałogu
- trudności w zmniejszeniu liczby wypalanych papierosów
- występowanie objawów abstynencyjnych
- kontynuacja palenia pomimo świadomości ryzyka dla zdrowia lub występowania chorób odtytoniowych.
Metody leczenia uzależnienia:
Metody leczenia uzależnienia od tytoniu najprościej podzielić na dwie grupy:
- farmakoterapię
- terapię behawioralną
Obie metody działają synergistycznie zwiększając odsetek osób rzucających palenie.
Farmakoterapię należy proponować wszystkim palącym papierosy codziennie oraz indywidualnie rozważyć u osób palących rzadziej niż codziennie. Możemy ją również stosować u osób uzależnionych, które nie są gotowe całkowicie zaprzestać palenia – w celu zmniejszenia liczby wypalanych papierosów. Skuteczność leczenia oceniono na podobną przy stopniowym jak i jednoczasowym całkowitym zaprzestaniu palenia. U pacjentów z chorobami układu krążenia zaleca się jak najszybsze dojście do całkowitej abstynencji. Rodzaj farmakoterapii należy wybrać wspólnie z chorym.
Farmakoterapia:
Leki stosowane do leczenia uzależnienia w Polsce:
- nikotynowa terapia zastępcza
- bupropion
- wareniklina
- cytyzyna
Leczenie niefarmakologiczne:
Obejmuje:
- terapię poznawczo-behawioralną – terapia ma na celu wzmocnienie kontroli nad zachowaniami związanymi z paleniem, stosowanie technik pomagających uporządkować próbę rzucenia palenia np. określenie daty rzucenia palenia, zapisywanie miejsc i okoliczności, w których pacjent pali.
- rozmowę motywacyjną – celem rozmowy jest zmiana zachowań przez ich zrozumienie - osoba uzależniona ma sama znaleźć motywację do zerwania z nałogiem
- zachęty do rzucenia palenia – np. bony podarunkowe od pracodawców ;)
Wytyczne zwracają uwagę na to, że organizacja opieki zdrowotnej zwykle nie pozwala na łączenie metod leczenia (farmakologicznego z niefarmakologicznym). W polskich realiach jest to przede wszystkim czas jaki personel służby zdrowia może poświęcić pacjentowi, brak przeszkolenia personelu, koszty interwencji.
Jednocześnie zwraca się uwagę na to, że nawet prosta porada na temat konieczności zaprzestania palenia udzielona przez lekarza lub pielęgniarkę zwiększa szansę zerwania z nałogiem.