Wyróżniamy trzy typy wirusów grypy oznaczone jako A, B i C, które wywołują u ludzi zakażenia układu oddechowego o ostrym przebiegu. Genom wirusa składa się z ośmiu części pojedynczej nici kwasu RNA. O podziale na typy decyduje rodzaj białek, które tworzą wewnętrzną strukturę patogenu. Ponadto typ A dzieli się na dwa podtypy różniące się glikoproteinami obecnymi w otoczce wirusa. Są to hemaglutynina (H) oraz neuraminidaza (N). Poznanych jest 16 odmiennych rodzajów hemaglutyniny oraz 9 cząsteczek neuraminidazy wirusa grypy A. Wobec czego ilość kombinacji podtypów wzrasta do liczby 144. Podtypy wirusa A, które są odpowiedzialne za gros zakażeń to AH1N1, AH3N3, AH1N2. Z epidemiologicznego punktu widzenia najgroźniejsze są wirusy typu A i w mniejszym stopniu B, które regularnie wywołują sezonowe epidemie, a także pandemie co kilkadziesiąt lat, jak np. grypa „hiszpanka” z 1918r. Wirus grypy typu C nie wywołuje epidemii. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową od osoby chorej poprzez kichanie, kaszel i mowę, ale również przez transmisję z zanieczyszczonych powierzchni. Osoba jest zakaźna dla otoczenia dobę przed wystąpieniem objawów i ok. pięć dni po ich ustąpieniu. Po przechorowaniu grypy organizm nabiera odporności tylko na ten podtyp, który wywołał infekcję, podobnie jak po szczepieniu. Wirus grypy cechuje znaczna skłonność do częstych mutacji, czym tłumaczy się powtarzające się sezonowe epidemie w okresie jesienno-wiosennym. Stąd również wynika konieczność regularnych, corocznych szczepień przeciw grypie. Obserwowano również mutacje wirusa grypy ludzkiej z wirusami odzwierzęcymi, wówczas tworzący się całkowicie nowy rodzaj wirusa może powodować światowe pandemie. Zaleca się rozpoczęcie sezonowego szczepienia przeciw grypie w okresie wczesnej jesieni przed rozpoczęciem fali zachorowań.
Na rynku dostępnych jest kilka trójwalentnych inaktywowanych szczepionek. Trójwalentne szczepionki przeciw grypie zawierają inaktywowane wirusy typu A/H3N2/, A/H1N1/ oraz typu B. Obecnie dostępne i zalecane są trzy typy szczepionek: zawierające całe inaktywowane wiriony, zawierające rozszczepione wiriony (split) oraz zawierające tylko hemaglutyninę i neuraminidazę (szczepionki podjednostkowe – subunit). Dwa ostatnie typy są uważane za równowartościowe immunologicznie. W Polsce jest zarejestrowanych 6 szczepionek.
Szczepienia przeciw grypie są zalecanymi szczepieniami w polskim programie szczepień ochronnych zwłaszcza dla osób z grup ryzyka zachorowania na grypę oraz wystąpienia powikłań pogrypowych ,zwłaszcza dotyczy to osób powyżej 55 roku życia, chorujących na przewlekłe choroby układu oddechowego, a więc astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, mukowiscydozę, choroby śródmiąższowe płuc, choroby układu sercowo-naczyniowego zwłaszcza chorobę niedokrwienną serca i przewlekłą niewydolność serca, schorzenia metaboliczne, głownie cukrzycę, przewlekłą niewydolność nerek oraz niewydolność wątroby, jak również schorzenia przebiegające z niedoborami odporności oraz chorzy poddani różnej formie leczenia immunosupresyjnego. Sezonowe szczepienia na grypę zalecane są także kobietom planującym ciążę lub będącym w ciąży (drugi i trzeci trymestr ciąży z zachowaniem szczególnej ostrożności w okresie organogenezy w pierwszym trymestrze ciąży). Również osoby, które ze względu na charakter pracy lub uwarunkowania socjalne narażone są na przebywanie w dużych skupiskach ludzkich, powinni być poddawaneregularnym szczepieniom przeciw grypie. W szczególności są to pracownicy służby zdrowia, pracujący w handlu, transporcie publicznym w szkołach i na uczelniach, a także pensjonariusze domów pomocy społecznej i spokojnej starości, zakładów opiekuńczo-leczniczych oraz osadzeni w zakładach karnych i aresztach. Zarejestrowane w Polsce szczepionki typu split i subunit są bezpieczne dla kobiet w ciąży.
Zakażenia wirusowe należą do częstych przyczyn zaostrzeń przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Najczęściej są to rinowirusy i wirusy syncytialne –RSV. Niemniej szczepienia przeciw grypie są rekomendowane u wszystkich chorych z POChP wg zaleceń GOLD-Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, ponieważ zmniejszają ilość hospitalizacji i liczbę zgonów u tych chorych. Szczepienie przeciw grypie są bezpieczne, nie obserwowano po zaszczepieniach zaostrzeń POChP.
Do typowych przeciwwskazań do szczepienia przeciw grypie należą wymienione na poprzednich stronach oraz uczulenie na białko jaja kurzego, które jest podłożem do namnażania wirusa. Kontrowersje budzi ponowne szczepienie przeciw grypie po poprzednim, które powikłane było wystąpieniem zespołu Guilliaina i Barrego. Część autorów uważa, że ryzyko ponownego wystąpienia tego zespołu po szczepieniu jest niewielkie, natomiast ryzyko jego wystąpienia w wyniku zachorowania na grypę jest wielokrotnie większe. Szczepionkę podaje się jednorazowo domięśniowo lub podskórnie, sporadycznie podaje się szczepionki donosowe. Odpowiedź immunologiczna pojawia się po ok tygodniu, wówczas można zaobserwować krążące swoiste przeciwciała we krwi zaszczepionego organizmu. Skuteczność kliniczną szczepionek oceniano pierwotnie na ok. 70% zaszczepionych i sukcesywnie rośnie ona wraz z udoskonalaniem metod produkcji. Polska jest krajem, gdzie ilość szczepionych osób przeciwko grypie jest stosunkowo niewielka w porównaniu do innych krajów europejskich.
Należy podkreślić, że część infekcji grypopodobnych jest wywoływana przez wirusy paragrypy, których są cztery serotypy, a także przez koronawirusy również z toczącą się obecnie światową pandemią COVID 19. Aktualnie brak jest szczepionek przeciw wirusom paragrypy i koronawirusom. Trwają intensywne prace w wielu ośrodkach badawczych na całym świecie w celu opracowania skutecznej szczepionki przeciw koronawirusom.
Piśmiennictwo:
- Interna Szczeklika wyd. 2015
- Wielka Interna, Pulmonologia część I i II pod redakcją A. Antczaka
- Rola szczepień ochronnych w chorobach układu oddechowego. Dr n. med. Katarzyna Hildebrand.
- Szczepienia i leczenie immunomodulacyjne w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Płusa.
- Szczepienia zalecane w praktyce lekarza rodzinnego. Lek. Dagmara Pokorna-Kałwak1,dr n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas.
- Szczepienia dorosłych. Lek. Dominika Siejka, dr n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas, prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko.
- Szczepienia "zalecane" w rodzinie. Niełatwe wybory. Bezpieczeństwo czy komfort? Znaczenie szczepień przeciw bakteriom otoczkowym. Prof. nadzw. dr hab. n. med. Andrzej Radzikowski.
- Śródskórna szczepionka przeciwko grypie. Prof. dr hab. Lidia Bernadeta Brydak.
- Rola szczepień ochronnych w profilaktyce POChP. Komentarz do artykułu D. Góreckiej i E. Puścińskiej pt „Profilaktyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc” Pneumonologia i Alergologa Polska 2012, 80, 4:465-369.
- Profilaktyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. prof. dr hab. med. Dorota Górecka, dr n. med. Elżbieta Puścińska Pneumonologia i Alergologia Polska 2011, 79,3 239-245.