Streptococcus pneumoniae jest bakterią tlenową z grupy ziarenkowców. Występuje w liczbie kilkudziesięciu (prawie 100) serotypów. Z klinicznego punktu widzenia, największe znaczenie mają serotypy 3, 19, 14, które są głównym patogenem w rozwoju zapaleniu ucha środkowego, zapalenia zatok i płuc. Inni autorzy wskazują na to, że najbardziej zjadliwe serotypy to: 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23F.
Streptococcus pneumoniae może kolonizować górne drogi oddechowe u dzieci i dorosłych z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, sprzyjając tym samym nawracającym zaostrzeniom przewlekłych chorób. Zwłaszcza ma to znacznie w kolonizacji dróg oddechowych dorosłych chorujących na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc i dzieci chorujących na mukowiscydozę.
Szczepienia przeciwko Streptococcus pneumoniae są bardzo ważne z punktu widzenia epidemiologicznego, z uwagi na dużą liczbę nosicieli, zwłaszcza u dzieci, łatwość rozprzestrzeniania się tej bakterii oraz ze względu na narastającą antybiotykooporność pneumokoka.
Streptococcus pneumoniae jest bakterią odpowiedzialną za większość zapaleń płuc rozwijających się w warunkach domowych, czyli poza szpitalem. Znaczącymi czynnikami ryzyka wystąpienia pozaszpitalnego zapalenia płuc o podłożu infekcji pneumokokowej są przewlekłe choroby układu oddechowego (zwłaszcza przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa, mukowiscydoza), przewlekłe choroby sercowo-naczyniowe (zwłaszcza przewlekła niewydolność serca oraz choroba niedokrwienna mięśnia serca) zespół uzależnienia od tytoniu i alkoholu jak również choroby przebiegające z upośledzeniem odporności, a także stosowanie immunosupresji. Do typowych objawów zapalenia płuc wywoływanego przez paciorkowce należy gorączka, kaszel, bóle w klatce piersiowej, duszności, krwioplucie, dreszcze, pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego, nadmierna potliwość.
Dla osób dorosłych, na rynku polskim dostępne są poliwalentne szczepionki zawierające oczyszczone polisacharydowe antygeny najczęstszych 13 lub 23 typów serologicznych pneumokoków (szczepionka PCV-10 zalecana jest dla dzieci od 6. tygodnia do 5. r.ż.). Antygeny, które połączone są z substancją białkową stymulującą odpowiedź immunologiczną organizmu. Szczepienie przeciw pneumokokom jest szczepieniem zalecanym. Grupy osób szczególnie objęte zaleceniem to: wszystkie osoby powyżej 65 roku życia, osoby chorujące na przewlekłe choroby układu oddechowego, w szczególności na astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, mukowiscydozę, choroby śródmiąższowe płuc, choroby układu sercowo-naczyniowego zwłaszcza chorobę niedokrwienną serca i przewlekłą niewydolność serca, schorzenia metaboliczne, głownie cukrzycę, przewlekłą niewydolność nerek oraz niewydolność wątroby, jak również schorzenia przebiegające z niedoborami odporności oraz chorzy poddani różnej formie leczenia immunosupresyjnego i po przeszczepach narządów, chorzy z chorobami nowotworowymi, z zespołem uzależnienia od alkoholu i nikotyny, z wszczepieniem implantu ślimakowego do ucha oraz chorzy z przetrwałym wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Do przeciwwskazań do szczepienia na pneumokoki należą typowo, wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego po szczepieniu, uczulenie na składniki szczepionki, a do pozostałych, czasowych przeciwwskazań do szczepienia należą także zaostrzenia przewlekłych chorób jak również czynne infekcje, zwłaszcza przebiegające z wysoką gorączką. W schemacie szczepienia na pneumokoki podaje się jedną dawkę szczepionki podskórnie lub domięśniowo (PCV-13 i PPSV-23). Jedną dawkę przypominającą po upływnie pięciu lat od zaszczepienia szczepionką PPSV -23 zaleca się osobom w wieku poniżej 65 roku życia z chorobami układu odpornościowego lub po usunięciu śledziony oraz osobom po 65 roku życia, które były w przeszłości jednorazowo zaszczepione w związku z chorobami towarzyszącymi.
Zakażenia Streptococcus pneumoniae są częstą przyczyna zaostrzeń POChP, obok zakażeń Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Enterobacteriaceae spp i Pseudomonas aeruginosa. Zalecenia GOLD-Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease od 2007r polecają szczepienia przeciw pneumokokom u chorych na POChP powyżej 65roku życia, a także u młodszych pacjentów, u których FEV1 wynosi poniżej 40% wartości należnej.
Nie potwierdzono jednoznacznie pełnej skuteczności szczepionki w zapobieganiu zapalenia płuc wywoływanego przez paciorkowce, ale udowodniono jej skuteczność w zapobieganiu rozwojowi ciężkiej postaci bakteriemii pneumokokowej. Nie potwierdzono również, że szczepienie przeciw pneumokokom zmniejsza ryzyko zgonu u chorych na POChP.
Piśmiennictwo:
- Interna Szczeklika wyd. 2015
- Wielka Interna, Pulmonologia część I i II pod redakcją A. Antczaka.
- Rola szczepień ochronnych w chorobach układu oddechowego. Dr n. med. Katarzyna Hildebrand.
- Szczepienia i leczenie immunomodulacyjne w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Płusa.
- Szczepienia zalecane w praktyce lekarza rodzinnego. Lek. Dagmara Pokorna-Kałwak1,dr n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas.
- Szczepienia dorosłych. Lek. Dominika Siejka, dr n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas, prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko.
- Szczepienia "zalecane" w rodzinie. Niełatwe wybory. Bezpieczeństwo czy komfort? Znaczenie szczepień przeciw bakteriom otoczkowym. Prof. nadzw. dr hab. n. med. Andrzej Radzikowski.
- Szczepienia przeciwpneumokokowe dla dorosłych. Prof. dr hab. n. med. Andrzej Radzikowski.
- Profilaktyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. prof. dr hab. med. Dorota Górecka, dr n. med. Elżbieta Puścińska Pneumonologia i Alergologia Polska 2011, 79,3 239-245.
- Rola szczepień ochronnych w profilaktyce POChP. Komentarz do artykułu D. Góreckiej i E. Puścińskiej pt „Profilaktyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc” Pneumonologia i Alergologa Polska 2012, 80, 4:465-369.