Przewlekła obturacyjna choroba płuc z definicji charakteryzuje się trwałym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, które zwykle postępuje i wiąże się z nasiloną przewlekłą odpowiedzią zapalną dróg oddechowych na szkodliwe cząstki i gazy. Tak więc głównym czynnikiem rozwoju POChP są czynniki zewnętrzne- środowiskowe, a w mniejszym stopniu uwarunkowanie genetyczne. Z czynników środowiskowych i behawioralnych jednocześnie, czołowe miejsce zajmuje palenie tytoniu, któremu przypisuje się ok. 80% przyczyn zachorowania na POChP. Kolejnymi ważnymi czynnikami ryzyka zachorowania są narażenia na wziewne zanieczyszczenia powietrza w miejscu pracy tj pyły organiczne i nieorganiczne, lotne związki chemiczne i opary, którym przypisuje się ok 10-19% przyczyn zachorowań, jak również narażenie na zanieczyszczenia powietrza w gospodarstwach domowych, źle wentylowanych, które opalane są węglem, drewnem, bądź odpadami naturalnymi i sztucznymi.
Sporadycznie dochodzi do rozwoju POChP na tle uwarunkowań genetycznych spowodowanych wrodzonym niedorozwojem alfa-1 antytrypsyny. W przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc dominują dwa procesy patofizjologiczne, czyli przewlekłe zapalenie oskrzeli z utrzymującą się nadprodukcją śluzu, upośledzeniem mechanizmu oczyszczania śluzowo-rzęskowego, przewlekłym kaszlem, zwężeniem światła oskrzeli i dusznością oraz rozedma jako nieodwracalne uszkodzenie miąższu płucnego ze zwiększeniem ich powietrzności i wyłączeniem uszkodzonych fragmentów płuc z fizjologicznych mechanizmów wentylacji gazowej. Przewlekłe zapalenie oskrzeli definiuje się klinicznie jako przewlekły kaszel trwający przynajmniej trzy miesiące w ciągu ostatnich dwóch lat. Natomiast anatomicznymi cechami rozedmy jest trwałe i nieodwracalne powiększenie powierzchni pęcherzyków płucnych połączone ze zniszczeniem ścian międzypęcherzykowych (bez włóknienia). Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest jednym z najczęstszych schorzeń na świecie i jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Jest chorobą nieuleczalną i zwykle postępującą w czasie, dlatego obecnie kładzie się znaczny nacisk na profilaktykę jej występowania, a u pacjentów już chorujących na spowolnienie postępu choroby. Wg raportów WHO ocenia się, że na świecie żyje ponad 60mln osób dotkniętych POChP, a według prognoz na następne dziesięć lat, choroba ta może być na piątym miejscu pod względem zachorowań na świecie i stanowić trzecią najczęstszą przyczynę zgonów. Wykazano, że na rozwój POChP zasadnicze znaczenie ma jakość i czystość powietrza zarówno w miejscu pracy jak i w domu. Wpływowi palenia tytoniu na rozwój POChP poświęcony jest inny artykuł, niemniej nie można przecenić roli jaką odgrywa narażenie na dym tytoniowy w miejscu pracy- environmental tobacco smoke- ETS u osób nie palących. Zwłaszcza dotyczy to branży gastronomicznej i rozrywkowej, szczególnie wśród pracowników restauracji, kawiarni, barów, klubów i dyskotek. Podkreśla się, że znaczny odsetek osób chorujących na POChP nigdy nie paliła czynnie tytoniu stąd niezwykłe znacznie ma narażenie na środowiskowe zanieczyszczenie powietrza, w tym również w miejscu pracy.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc może być wywołana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, które obecne są w miejscu pracy i spowodowane technologią produkcyjną oraz specyfiką zakładu pracy. W związku z tym POChP może być rozpoznana jako choroba zawodowa pod nazwą „ przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, które spowodowało trwałe upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc z obniżeniem natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) poniżej 60% wartości należnej, wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące, jeżeli w ostatnich 10 latach pracy zawodowej co najmniej w 30% przypadków stwierdzono na stanowisku pracy przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń”. Czynnikami szkodliwymi występującymi w miejscu pracy, które mogą sprzyjać rozwojowi POChP są pyły zarówno nieorganiczne (pyły węgla, krzemionki, azbestu, asfaltu, cementu, włókna szklane, ceramiczne i syntetyczne) i organiczne (pyły zboża, drewna, bawełny, celulozy) jak również szkodliwe gazy i opary (spaliny silników maszyn, amoniak, chlor, dwutlenek siarki i azotu, dymy spawalnicze, fosforany, fosgen, opary metalurgiczne, oleje). U osób z rozpoznaną POChP, u których występowało zawodowe narażenie na pyły, stwierdzono częstsze występowanie objawów przewlekłego zapalenia oskrzeli w postaci przewlekłego kaszlu z odksztuszaniem i duszności, a także pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego, jak również obiektywne pogorszenie parametrów czynnościowych układu oddechowego w badaniach spirometrycznych. Objawy korelowały z długością narażenia zawodowego oraz poziomem zanieczyszczenia powietrza w miejscu pracy. Zwłaszcza dotyczyło to pozostałych chorób zawodowych czyli pylicy płuc górników kopalń węgla oraz pylicy krzemowej. Górnicy są szczególnie predysponowani do rozwoju POChP. Wykazano, że objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli mogą występować nawet u połowy czynnych zawodowo górników, z nasileniem objawów u osób, które dodatkowo są uzależnione od palenia tytoniu. Ponadto objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli stwierdzano u ok. 20% czynnych zawodowo górników, którzy nigdy nie palili papierosów. Część badań podkreśla wniosek, że wpływ pyłu węgla tworzącego się podczas wydobycia w kopalniach na ludzki organizm, jest porównywalny do wypalania jednej paczki papierosów dziennie. Przerwanie ekspozycji zawodowej na pył kopalniany nie zawsze powoduje ustąpienie objawów przewlekłego zapalenia oskrzeli, a w przypadku pylicy często nie zapobiega dalszej progresji i uszkodzeniu miąższu płucnego. Ocenia się, że POChP występuje u ok 60% palących tytoń górników i u ok. 6-20% górników niepalących papierosów. W części badań klinicznych wykazano również istotny spadek parametrów spirometrycznych pod wpływem wieloletniej ekspozycji na pył węglowy.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc częściej występuje wśród osób pracujących w hutnictwie. Niektóre badania wskazują, że ryzyko wystąpienia POChP u osób zatrudnionych w przemyśle metalurgicznym jest od 2-5 razy wyższe niż w zawodach nie narażonych na inhalację pyłów przy produkcji metali. Zwłaszcza dotyczy to pracowników hut stali. Również spawacze narażeni są na zwiększone ryzyko rozwoju POChP poprzez inhalację pyłów metali oraz oparów powstających podczas spawania.
Poza osobami pracującymi w górnictwie i hutnictwie kolejną grupą zawodowo narażoną na wziewanie pyłów organicznych i nieorganicznych oraz drażniących gazów są rolnicy. W tej grupie zawodowej, objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli rozpoznawane są najczęściej wśród hodowców trzody chlewnej, krów, kóz, owiec i drobiu. W tej grupie również bardzo często występuje alergiczne zapalnie pęcherzyków płucnych jako forma reakcji alergicznej na wziewne alergeny organiczne.
Nie udowodniono w sposób pewny, aby działanie pyłu drzewnego u osób zatrudnionych w przemyśle meblarskim miało wpływ na rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w tej grupie zawodowej.
Zawodowe narażenie na pył bawełny i jedwabiu jako czynnik predysponujący do rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest szczególnie widoczne na początkowych etapach produkcji, stąd jest problemem w krajach które uprawiają te rośliny oraz dokonują wstępnej produkcji. Wśród pracowników zakładów włókienniczych produkujących bawełnę i jedwab wykazano istotny statystycznie wzrost objawów przewlekłego zapalenia oskrzeli potwierdzonego spadkami parametrów w czynnościowych badaniach spirometrycznych jak również wzrost ryzyka zgonu z powodu zaostrzeń POChP.
Zanieczyszczenie powietrza w zakładach pracy związane ze specyfiką produkcji, ma duże znaczenie dla rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Stąd istotne znaczenie mają przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, stosowanie sprzętu ochronnego -masek, filtrów, oczyszczaczy powietrza, izolatorów, stosowanie sprawnej wentylacji pomieszczeń, regularne czyszczenie przewodów klimatyzacyjnych, monitorowanie zanieczyszczenia powietrza, poprawianie organizacji pracy poprzez stosowanie rotacji i przerw na stanowiskach pracy oraz ciągłe udoskonalanie procesu produkcji.
Piśmiennictwo:
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dn 30.06.2009r w sprawie chorób zawodowych. Dz.U. z 209r nr 105, poz 869.
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc-schorzenie związane z pracą zawodową. Medycyna Pracy 2012,63 (2):217-228. Marta Wiszniewska, Agnieszka Lipińska-Ojrzanowska, Krzysztof Ziemba, Jolanta Walusiak-Skorupa.
- Interna Szczeklika wyd. 2015.